Ο σκηνοθέτης φεύγει, ο πρωταγωνιστής έρχεται…

Την περασμένη εβδομάδα γράφαμε ότι ο Βασίλης Παπαβασιλείου αποτελεί παρελθόν για τις αριστοφανικές «Νεφέλες», που θα παρουσιαστούν στις 14 και 15 Αυγούστου στην Επίδαυρο και ότι ο σκηνοθέτης απομακρύνθηκε από την εταιρεία παραγωγής για να αναλάβει την ευθύνη της σκηνοθεσίας ο πρωταγωνιστής Πέτρος Φιλιππίδης.

Με αφορμή αυτό το δημοσίευμα, ο Γιάννης Μ. Κώστας, εκ μέρους της εταιρείας παραγωγής Stefi & Lynx Productions, μας έστειλε την εξής επιστολή:
«H κυρία Εφη Μαρίνου ουδέποτε επικοινώνησε με την εταιρεία μας για να ενημερωθεί και να έχει ολοκληρωμένη άποψη. Aυτό και μόνον αυτό την τοποθετεί στην πλευρά του άδικου λόγου που “επιθυμεί να εμφανίζεται ως δίκαιος”. Σημεία των καιρών. Εξ ου και το έργο μας “Νεφέλες”. Να πούμε επίσης ότι ο Κύριος Παπαβασιλείου είναι φίλος, αλλά φίλτατη η αλήθεια. Τον κύριο Παπαβασιλείου δεν τον “έφαγε” κανείς, αλλά ο ίδιος αποχώρησε από τη σκηνοθεσία του έργου “Νεφέλες” παραχωρώντας μας τη μετάφραση. Τον ευχαριστούμε πολύ. Επειδή όμως “κάθε εμπόδιο για καλό”, με τους συντελεστές και τον θίασο που συνεχίζουν (οι ελάχιστοι που αποχώρησαν έχουν αντικατασταθεί με ισάξιους), θα έχουμε μια εκπληκτική παράσταση».
Πράγματι, σημεία των καιρών αυτά που συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στο ελληνικό θέατρο. Η απαξίωση ανθρώπων με ιστορία, η ανυπαρξία θεσμικών οργάνων, η φιλοδοξία χωρίς όρια, η εκμετάλλευση των διψασμένων για τέχνη νέων ηθοποιών, τα μεροκάματα του τρόμου στη σημερινή «αχρήματο οικονομία» που επικρατεί στον πολιτισμό, όπως την χαρακτηρίζει και ο Βασίλης Παπαβασιλείου.
Ο παραγωγός Γιάννης Μ. Κώστας μάς εγκαλεί ότι γίναμε μονομερείς στην κάλυψη του θέματος, μας διαβεβαιώνει ότι ο Β. Παπαβασιλείου είναι «φίλος» και ότι αποχώρησε εθελοντικά παραχωρώντας μάλιστα τη μετάφρασή του.
Η άποψη της εταιρείας είχε ήδη κυκλοφορήσει -τι να διασταυρώσουμε;- και ήταν ότι ο Βασίλης Παπαβασιλείου εγκατέλειψε για προσωπικούς λόγους. Οτι δηλαδή δεν είχε τι να κάνει τρεις μήνες και αποφάσισε να περάσει την ώρα του μεταφράζοντας και κάνοντας πρόβες. Κι όταν βαρέθηκε, είπε να την κάνει… Και όλως τυχαίως μαζί του αποφάσισαν να την «κάνουν» οι συντελεστές, οι καλοί ηθοποιοί Αγορίτσα Οικονόμου και Θανάσης Δήμου, καθώς και έξι παιδιά από τον χορό, αφού ως γνωστόν οι προτάσεις για δουλειά σήμερα πέφτουν βροχή…
«Φιλτάτη η αλήθεια», διατείνεται ο παραγωγός. Πράγματι, αλλά ποιος να την πει και ποια αυτιά να την ακούσουν… Εμείς πάντως αποφύγαμε να πούμε την αλήθεια που τώρα ο κ. Κώστας επικαλείται. Για όσους γνωρίζουν τον Βασίλη Παπαβασιλείου ήταν γνωστό ότι δεν θα έπαιρνε θέση σε κανένα δημόσιο «διάλογο» της μιας και της άλλης «πλευράς». Ούτε να το σκεφτεί δεν θέλει. Τη φήμη του όλα αυτά τα χρόνια την απέκτησε για άλλους λόγους και όχι για ξεκατινιάσματα.
Αλλά πώς έγινε αυτός ο γάμος ανάμεσα σε δάσκαλο και παλιό μαθητή που έληξε πριν καν ολοκληρωθεί;
Ο Γιώργος Λούκος ήθελε τον Βασίλη Παπαβασιλείου στην Επίδαυρο. Ο Πέτρος Φιλιππίδης ήθελε επίσης την Επίδαυρο. Ο Γιώργος Λούκος δεν είχε χρήματα για να αναλάβει την παραγωγή. Ο Πέτρος Φιλιππίδης ήξερε πώς να αναζητήσει παραγωγό. Και οι «Νεφέλες» προέκυψαν. Προηγήθηκαν δύο εταιρείες, με τις οποίες όμως δεν έστερξε η συνεργασία, και την παράσταση ανέλαβε τελικά η Stefi & Lynx Productions.
O Βασίλης Παπαβασιλείου έκανε μια υπέροχη μετάφραση και άρχισε πρόβες. Την περασμένη εβδομάδα ανακοινώνεται ότι ο σκηνοθέτης αποχωρεί. Και επειδή, όπως λέει και ο ίδιος, «μικρός τόπος» είμαστε, τίποτα δεν μένει κρυφό, όσο και αν παραποιείται μερικές φορές η πραγματικότητα, τα πάντα διαρρέουν.
 

Βασίλης Παπαβασιλείου: «Ο Πέτρος Φιλιππίδης είναι παιδί του εαυτού του»

Ο Πέτρος Φιλιππίδης |

Ετυχε να μιλήσουμε με τον Β. Παπαβασιλείου, πριν σκάσει η… εθελούσια αποχώρησή του από την παράσταση. Είχα καιρό να τον δω τόσο καλά στην υγεία του, με κέφι, ευχαριστημένο γι’ αυτήν τη συμμετοχή του στις «Νεφέλες» και, όπως πάντα, γενναιόδωρο με τους συνεργάτες του.
Και να τι έλεγε για τις πρόβες: «Συχνά όταν δείχνω κάτι, ρωτάω αν η παρέμβασή μου εκλαμβάνεται ως επίδειξη γνώσεων ή ως κάτι χρηστικό, που προσπαθώ να πω. Ο ηθοποιός δεν ανακοινώνει δίκην μανιφέστου τις απόψεις του για τον ρόλο ούτε για τίποτα άλλο. Μα κάτι τέτοιο ούτε του θεατή αποτελεί ζητούμενο. Το στοίχημα είναι ο θεατής να ζήσει έναν τοκετό στη συνάντησή του μ’ αυτόν τον απίθανο τύπο πάνω στη σκηνή. Θέλω να πω ότι ο ηθοποιός πρέπει να σκέφτεται ώστε να έχει ποιότητα εκείνο το μέρος του που δεν σκέφτεται… Το ατελές γνωρίζει κάτι που το τέλειο το αγνοεί, όπως λέει ο Σπινόζα».
Ο Πέτρος Φιλιππίδης πετούσε στις πρόβες. Μπορούμε να το φανταστούμε. Ο Βασίλης Παπαβασιλείου ήξερε τι ηθοποιό θα συναντούσε, τον παλιό του μαθητή 25 χρόνια από την εποχή τού «Πορεία»:
«Πριν από οποιονδήποτε άλλον ήξερα την εξέλιξή του υποκριτικά. Από τα μικρά, τα ελάσσονα εκείνης της εποχής. Κάποτε κατάφερε μια σελίδα από έργο του Πιραντέλο να αναπτυχθεί σε μονόπρακτο διάρκειας 15 λεπτών. Δεν θα έλεγα αυτάρεσκα, όπως συνηθίζεται, ότι είναι “δικό μου παιδί”. Ο Πέτρος Φιλιππίδης ήταν παιδί του εαυτού του… Φέρει το χάρισμα τού να μην είναι κανονικός. Αλλά η ίδια η σκηνή δεν είναι χώρος για φυσιολογικούς, δεν συγκεκριμενοποιείται στην ανθρωπομορφική εκδοχή της. Η σκηνή κατάγεται από τη φύση των τεράτων και όποιος πατάει εκεί πρέπει να είναι έτοιμος να οδηγηθεί είτε προς τα πάνω και να γίνει θεός, είτε προς τα κάτω και να γίνει ζώον. Το ανθρώπινο είναι μια εύθραυστη διάλειψη ανάμεσα στο θεϊκό και το ζωώδες».
Ο Πέτρος Φιλιππίδης είναι ένας πολύ καλός ηθοποιός -ο «Φον Δημητράκης» αποτελεί την τελευταία απόδειξη. Αυτό που αναρωτιέται κανείς, ειδικά στους καιρούς που ζούμε, είναι αν αυτό αρκεί όταν παραμερίζονται αρχές, θεσμοί, ήθη.
Είναι θέμα διαφορετικών κόσμων; Οχι, έλεγε πριν από ένα μήνα ο Βασίλης Παπαβασιλείου:
«Με τους θεούς απόντες μείναμε ακάλυπτοι. Αυτός ο άδειος ουρανός πάνω απ’ το κεφάλι μας καθορίζει τη σχέση με εαυτόν, με τον χρόνο, με τους άλλους. Σήμερα λοιπόν δεν έχουμε πολλούς τρόπους για να υπάρξουμε ως ηθοποιοί, ως καλλιτέχνες. Δεν υπάρχει η επικράτεια του εμπορικού απέναντι σε εκείνη του ποιοτικού, κι ας νομίζουμε ότι υπάρχει. Ολα μας περιέχουν όλους μέσα σε μια σύγχυση προθέσεων, δυνατοτήτων, γνώσης, τεχνικής, ήθους. Βλέπεις ανθρώπους μέσα στο κομμάτιασμα της αγωνίας και των επιθυμιών. Για να συναντηθείς, λοιπόν, με τον άλλον, αυτή την ευθραυστότητα πρέπει να τη μάθεις, να την αγαπήσεις. Και να ρισκάρεις»…
 

Το Φεστιβάλ δεν έχει ευθύνες;

Και ποιος ο ρόλος του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου στη συγκεκριμένη περίπτωση; Ο Γιώργος Λούκος δεν παίρνει θέση. Αλλά δεν είναι ο διευθυντής ενός σημαντικότατου θεσμού; Το επιχείρημα ότι η παραγωγή δεν είναι του Φεστιβάλ τον καθιστά χωρίς αποφασιστικό ρόλο; Γιατί έτσι το κριτήριο για το πρόγραμμα της Επιδαύρου μοιάζει να είναι «όποιος βρει λεφτά κάνει παράσταση».
Διότι στο Φεστιβάλ Επιδαύρου, που φέτος φιλοξενεί εννέα παραστάσεις, συμμετέχουν τριών ειδών παραγωγές:
■ Τρεις είναι παραγωγές του ίδιου του Φεστιβάλ: «Αίας» του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, «Νέκυια» από το θέατρο ΝΟ της Ιαπωνίας και τον Μιχαήλ Μαρμαρινό, και «Ορέστης» του Ευριπίδη από την Εταιρεία Θεάτρου Χώρος-Σίμος Κακάλας.
■ Τρεις είναι παραστάσεις των κρατικών σκηνών: «Τρωάδες» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη, «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη με τον Γιάννη Μπέζο από το Εθνικό Θέατρο και «Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων» του Ευριπίδη από το ΚΘΒΕ σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου.
■ Οι υπόλοιπες τρεις είναι «ιδιωτικές» παραγωγές, όπως τις χαρακτηρίζει το Φεστιβάλ: «Νεφέλες» του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία-ερμηνεία Πέτρου Φιλιππίδη της Stefi & Lynx Productions, «Αχαρνής» σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα με τον Βασίλη Χαραλαμπόπουλο, παραγωγή του Τάσου Παπανδρέου, και «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Κώστα Φιλίππογλου, παραγωγή Artrack σε συνεργασία με το ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων.
 

4 ερωτήματα ζητούν απαντήσεις

■ Μήπως ο Β. Παπαβασιλείου εξαναγκάστηκε να φύγει, επειδή κάποιοι πρωταγωνιστές δεν πήγαιναν στις πρόβες; Και είναι δύσκολο να τον φανταστούμε αυταρχικό, αγενή, προσβλητικό προς τους ηθοποιούς. Η διαθεσιμότητά του είναι μάλλον η αδυναμία του. Αλλά κι αν υπήρξε κάποια παρεξήγηση, τόσο εύκολα τα πράγματα οδηγούνται στη ρήξη; Οι συγκρούσεις και οι εντάσεις στις πρόβες είναι σχεδόν αυτονόητη κατάσταση στο θέατρο. Αν οι ηθοποιοί έπαιρναν προσωπικά τις παρατηρήσεις, δεν θα ολοκληρωνόταν καμιά παράσταση. Τι να πούμε, δηλαδή, για τις πρόβες του Λευτέρη Βογιατζή;
■ Μήπως η εταιρεία παραγωγής, η οποία βεβαίως ρισκάρει χρήματα, έπρεπε στο τέλος να επιλέξει με ποιον θα πάει;
■ Μήπως ο Βασίλης Παπαβασιλείου και οι συντελεστές δεν είχαν υπογράψει κανένα συμβόλαιο -κακώς- και περίμεναν από μέρα σε μέρα να υπογράψουν; Ομως ο Πέτρος Φιλιππίδης -νομιμότατα, δεν λέμε- φροντίζει έγκαιρα την αμοιβή του. Ο όρος του που βάζει στην εταιρεία παραγωγής είναι να πληρώνεται κάθε βράδυ το ποσόν που αναλογεί στο ποσοστό του επί των εισιτηρίων.
■ Μήπως ο σκηνοθέτης δεν μπορούσε να πάρει μαζί και τη μετάφρασή του, επειδή ήταν παραγγελία της Stefi, η οποία είχε ήδη ένα αντίτυπο στα χέρια της;